Esta selmana asistí a un alderique espontáneu de teatreros so diferentes formes d'entender l'actividá teatral. Les postures yeren bien alcontraes y, no fondero, sintí que'l motivu de tantu estremamientu vinía porque, les persones que discutíen, nun-y daben los mesmos significaos a les mesmes pallabres, anque les usaren como si pa toles partes fueren comunes. Asina, el conceutu "costumbrismu" entendíase unes veces como "teatru popular", otres como "teatru asturianu" y otres como "teatru tradicional". Estremábase claramente lo "asturiano" de la llingua asturiana, dando por buena la idega de "teatru asturianu en español". Ya incluso saltó la idega del "teatru nacional" con múltiples intenciones.
La mío postura fue retirame a un segundu planu en cuantes salió a la lluz la pallabra "bable" pa referise al idioma asturianu, fartu como toi de dicir que yo nun falo bable porque nun soi de Bablia, por más académica que seya la mío forma d'escribir n'asturiano.
Con estes, voi tratar d'esclariar, nunes cuantes entraes,les míos postures respeuto a estos conceutos tan propios del teatru n'Asturies y que tan lloñe de ser comunes a toos.
Bable versus asturianu.
Voi escomenzar la esposición d'esti conceutu defendiendo la idega de que naide, en dengún sitiu'l mundu y en dengún momentu de la Historia universal conocida, nun faló bable inxamás.
La etimoloxía de la pallabra "bable" nun ye nidia, porque se trata d'un neoloxismu qu'usa Xovellanos por primer vez na so correspondencia con Posada, nel so intentu de faer un glosariu de pallabres asturianes col qu'amontar la bayura léxica del diccionariu de la R.A.E. Pa ello píde-y al collaciu qu'amuese a acada entrada un cita, al ser posible lliteraria, pa llexitimales. Por embargu diz: "nel idioma del nuestro dialeutu, nomáu comunmente bable", ensin qu'esista referencia lliteraria anterior, nin apurrir mayor desplicación. Dempués, autores estremaos desendolcaron munches teoríes, pero toes insatisfactories porque'l fechu ye que lo inventó y, como yera Xovellanos, coló.
Anguaño "bable" úsase de tres maneres dixebraes.
La primera, por desconocimientu de la realidá llingüística asturiana, al faer referencia a daquello que se fala n'Asturies estremao del casteyanu. Surde del espardimientu de los llibros de testu de Llingua Casteyana de la E.X.B., y sucesores, d'Emilio Alarcos, qu'asina lo noma, siguiendo les directrices de Menéndez Pidal, que, pela so parte, sigue a Xovellanos. Asina nun ye difícil sintilo a xente de fuera d'Asturies al falar con un asturianu y notar les diferencies y la impostura artificiosa de quien intenta camudar el so vezu llingüísticu.
La segunda, frutu d'una mala fe, d'un complexu inferioridá o d'una ideoloxía españolista provinciana, ye términu despectivu utilizáu cola idega d'amenorgar la importancia del asturianu y la cultura que define. Busca dixebrar l'idioma del pueblu, porque la xente nun lu percibe como de so al camudalu de nome, si non daqué estraño. Dempués, amenorga la so importancia llingüística, al tratalu como dialeutu en vez d'idioma. Pa finar, fráñalu en mil cachos, otorgándo-y importancia a eses variantes dialeutales, que pasarán a nomase "falas" y que se definen como inintelixibles pa dos paisanos de diferentes valles, pa da-y al casteyanu la trescendencia de "llingua común", amás, escoyía polos asturianos de forma llibre pénte unos "bables" incomprensibles. Tal fatura, que nun cuenta col sofitu de dengún departamentu filolóxicu d'Universidá nel mundiu que se precie, fraguó n'Asturies y, en buena parte, ye la responsable de la situación de diglosia que vive'l país.
La tercera, pela so parte, ye una mestura de les dos. L'usu del términu "bable", tan alloñáu del pueblu que se supón l'usaba, fizo que la xente corriente lo entendiera como daqué culto, separtao de la fala común. Asina, la xente qu'escribía n'asturiano escomenzó a usar pallabres que s'estremaben de les usaes comúnmente, nun hiperasturianismu qu'andaba a la gueta de les formes y les pallabres más diferentes a les casteyanes, pero tamién de les coloquiales. Esti "asturianu lliterariu" sofito'l prexuiciu: "eso nun lo fala naide, ye un inventu, en mio casa nunca nun se faló asina". Pero yera l'idioma lliterariu y esi bable fue'l que se pidió introducir nes escueles nos años 70. Buena parte del sentimientu de reacción pa escontra l'estandar propuestu pola ALLA bien d'esa política d'aición hiperasturianista. Nun ye complicao sintir, tovía anguaño, como munchos grupos de teatru asturianu s'escusen tochamente soltando'l "nosotros nun usamos el bable académicu, tan zarráu".
Ensin embargu, el términu "asturianu" defínese por de sí, a la perfeición y con tola llexitimidá científica, como l'idioma propiu y privativu d'Asturies perteneciente a la familia íbero-romance asturlleonesa.
La prueba más simple de qu'esto ye asina ,y non tola mezcolanza del "bable", puen facela ustedes con un guah.e de tres años, momentu cuando tan escomenzando a razonar les llingües maternes y a faer eses formes verbales regulares pa verbos irregulares del tipu "yo he fuido". Siguiendo esa capacidá de razociniu que nosotros los adultos perdiéremos pola costume y la vergoña, dempués de desplica-y que en Francia falen francés, italianu n'Italia y gallegu en Galicia, ¿qué piensen que responderá si se-y entruga qué falen n'Asturies?
De xuru que bable, non. Van dicir qu'asturianu porque cai de caxón y el guah.e nun sabe de convencionalismos sociales hasta que lu corrixen y lu castiguen si nun fai casu. L'asturianu forma una unidá llingüística nidia, con toles sos variantes dialeutales, estremaes monte a monte, pesie a la llexitimidá puesta en dulda del estándar normativu de l'ALLA, pesie al sentimientu d'inferioridá surdíu dempués d'años de gobiernos d'aculturación casteyana y pesie a que tenga que sufrir y convivir con un idioma tan bayurosu ya hipersovencionáu como l'español.
Ye tremendo qu'un guah.e de tres años sepa que n'Asturies se fala asturianu y los mayores sigan en Bablia.
